از ظاهر قرآن و روايات چنين بر مي آيد كه عدد چهل داراي اسراري باشد؛ لذا در این مقال برآنيم تا در حد بضاعت در ضوء قرآن و سنت به این مطلب بپردازیم. آیات قرآن 1- در قرآن سوره بقره آيه 51 خداوند مي فرمايد: وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ[1] قالَ فَإِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعينَ سَنَةً يَتيهُونَ فِي الْأَرْضِ فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفاسِقينَ[2] وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى‏ لِأَخيهِ هارُونَ اخْلُفْني‏ في‏ قَوْمي‏ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبيلَ الْمُفْسِدينَ [3] با موسي چهل شب وعده گذاشتيم و او به ميعادگاه براي گرفتن فرمانهاي الهي آمد. يعني مدت وعده الهي كه موسي در آن به ديدار خداوند براي گرفتن دستور و الواح رفت چهل شب بود. يعني چهل شب موسي به طور رفت و با خداوند مناجات مي كرد.خداوند خود چهل روز برای موسی وعده داد که به مناجات بپردازد ؛ تا الواح مهم رسالت به دست اوبرسد وموسی تا تحقق این وعده به میقات رفت وچهل شب کرارا مستمرا ولاینقطع ادامه داد . 2- در آيه ديگر چنين آمده است: وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْني‏ أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي‏ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى‏ والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي‏ في‏ ذُرِّيَّتي‏ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ[4] وقتي انسان به سن چهل سالگي مي رسد از خداوند مي خواهد توفيق شكرگزاري از نعمتهايش را به او بدهد و خواستار توفيق انجام عمل صالح از خداوند مي شود ـ يعني انسان در سن چهل سالگي به مرحله اي از رشد و ايمان مي رسد كه نوعي تكامل و بلوغ است لذا در روايات آمده هركس تا سن چهل سالگي گناه كند و توبه نكند امكان بازگشت براي او سخت است[5] در این خصوص نقل شده است، هركس كه چهل سال بر او بگذرد و نيكي هايش به بدي‎هايش غلبه نكند و جهت گيري هايش به سوي خوبي ها نباشد جايگاهش دوزخ است. بعثت برخی از انبیاء هم درچهل سالگی بوده است؛ اینها همه نشان می دهد که اربعین و چهل روز و چهل سال در فرهنگ اسلامی بدون حکمت نیست و عدد بلوغ و تکامل خاص است؛ روایات اسلامی در روایات اسلامي نيز عدد چهل از جايگاه ويژه اي برخوردار است و عدد چهل فراوان مطرح شده است. 1- امام صادق (ع)می فرمایند: مَنْ حَفِظَ مِنْ أَحَادِيثِنَا أَرْبَعِينَ حَدِيثاً بَعَثَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَالِماً فَقِيهاً[6] هرکس چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند روز قیامت از فقها شمرده می شود. منظور از فقیه بودن برخورداری از درجات و امتیازات فقیه در نزد پروردگار و جایگاه رفیع فقاهت است. 2- مورد دیگر مشخص کردن حدود همسایه ها است که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: كُلُّ أَرْبَعِينَ دَاراً جِيرَانٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ[7] پیامبر اکرم حدود همسایه را تا چهل خانه از چپ و راست و مقابل و پشت سر برشمرده که دارای حق همسایگی هستند. 3- همچنین نقل شده است: هر بنده ای چهل سپر و پناهگاه درپیشگاه خداوند دارد مادامی که چهل گناه مرتکب شود تا از این امنگاه خارج شود ؛[8] 4- در حديثي آمده است: «كسي كه تا 40 روز خالص براي خدا شود چشمه هاي حكمت از قلبش بر زبانش جاري مي شود»[9] [10]. بنابراين در اسلام عدد چهل داراي حكمتي است كه آن را مهم جلوه مي كند و در فرهنگ ايران زمين «چهل» عدد مشهوري است و در شعر و ادب فارسي نيز تركيب هايي از اين عدد وجود دارد. بنابر این عدد اربعین و چله گرفتن در سیر وسلوک و رسیدن به مدارج معنوی در منابع اسلامی دارای جایگاه است؛ بر این اساس در فرهنگ اسلامی نیز جایگاه یافته است؛ عرفا و صلحا در تقید به مناسک و رسیدن به مراتب به این عدد توجه داشته اند و دیرینه ی آن به پیش از اسلام بر می گردد اما در فرهنگ اسلامی با تاکید روایات جایگاه شاخص به خود گرفته است؛ اربعین حسینی که نکوداشت اربعین شهدای کربلاست نیز جایگاه ممتاز یافته تا جائیکه امام حسن عسكري(ع) درباره زیارت امام حسین در روز اربعین تاکید فرمود و از این ره آورد انسجام و هویت شیعه را سامان داد؛ آن حضرت در روايتی كه در منابع معتبر شیعه گزارش شده فرمود: مؤمن پنج نشانه دارد : 1. خواندن 51 ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 34 ركعت نوافل) 2. زيارت اربعين 3.داشتن انگشتري در دست راست 4. سجده بر خاك 5. بلند گفتن بسم الله در نماز»[11] اين حديث تنها مدرك معتبري است كه (جداي از خود زيارت اربعين كه در ادعيه و منابع دعا آمده) به اربعين امام حسين(ع) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است[12]. امام عسگری و جایگاه اربعین دراحیاء و انسجام مسلمانان: زیارت اربعین که مورد تاکید امام عسگری است؛ باتوجه به اینکه دوره امامت حضرت به لحاظ سیاسی واجتماعی شرایط خاص دارد وشیعه نیاز دارد به اینکه نمادهای خود را علنی کند چون دوره ی حضور امامت بعد از امام عسگری پایان یافته ودوره ی غیبت صغری و کبری شروع می شود؛ لذا شیعه باید انسجام خود را در این نمادها نشان بدهد و از نظر جمعیتی شاخص داشته باشد و اظهار وجود کند وگرنه اگر شعار ها و نمادهای خود را علنی نکند ممکن است در طول تاریخ راه گم شود وتشیع مانند دیگر فرقه ها از نظر عقیدتی و با توجه به غیبت امام به حسب شرایط سخت از بین برود؛ امام عسگری علیه السلام بقای شیعه را به زیارت اربعین امام حسین پیوند می دهد از آنرو که نهضت امام حسین عامل بقا و حیات اسلام و شیعه که راه اصیل اسلام ناب است بوده لذا امام می خواهد با همان شعارهای حسینی نهضت زنده باشد و هدفها و شعارهای امام حسین علیه السلام زنده بماند؛ لذا ویژه گیهای خاص شیعه را می شمارد تا شیعه از پویایی برخوردار باشد؛ اگر امام نمادهای شیعه را در پویایی و حضور می داند؛ از این نوع نگاه می توان فهمید شیعه می تواند انسجام خود را در حضور در صحنه های عبادی جمعی و علنی و بر پا کردن فرایض دینی از نمازهای جمعه وجماعت و حج و زیارت امام حسین که امروز درکربلا با حضور میلیونی محسوس و آشکار است، نشان دهد؛ امام عسگری اتحاد وانسجام را پیرامون امام حسین قابل دسترسی می داند؛ لذا به سوی اربعین وزیارت اربعین انگشت نشانه می برد؛ گویا امام عظمت امروز شیعه را تجسم کرده و برای خلاصی و رهایی انسان امروز از بدبختی ها ی دوره ی غیبت به اربعین و عظمت امام حسین علیه السلام اشاره می فرماید؛ زنده داشت اربعین زنده داشت امام حسین و نهضت عاشورا و کربلا با تمام محتوای نهضت حسینی است؛ لذا شیعه امروز با سرافرازی به نهضت حسین می نگرد و از آن در انسجام اسلامی بهره می برد. تاثیر مراسم اربعین درسبک زندگی اسلامی: مراسم با شکوه اربعین و توجه به مراسم و شرکت وسیع در این مراسم یقینا در روح انسان تاثیرات عمیقی دارد تا جلب حیات حسینی شود؛ این نکته مهم می تواند تمام ابعاد زندگی مسلمانان را تحت تاثیر قرار داده و بسیاری از آسیب ها وگسل ها را ترمیم نماید؛ آسیبهای اجتماعی و اخلاقی زیادی در جوامع اسلامی هست؛ همین جریانهای تکفیری اگر به اربعین وعظمت آن و به اهداف امام حسین علیه السلام توجه نمایند قابل اصلاح هستند تا برگردند و در دشمن شناسی بصیرت داشته باشند که دشمن مشترک مسلمانان صهیونیست ها هستند ومستکبرین واستعمارگران نه شیعیان مظلوم وبی گناه که ظلما کشته می شوند؛ اربعین اینگونه در اصلاح آسیب ها می تواند درس آموز و راه بردی برای ترمیم گسل های قومی،مذهبی درجهان اسلام باشد؛ اجتماع باشکوه برای تجلیل از فرزند پیامبر(ص) ازطرفی برای همه مردم، به یاد امام حسین بودن است و از طرف دیگر اربعینی شدن می تواند تاثیر معنوی و اخلاقی در اصلاح رفتار مسئولان داشته باشد؛ کسی که همواره به یاد امام حسین علیه السلام است، رشوه نمی خورد؛ نماز می خواند؛ ظلم نمی کند و از آموزه های نهضت امام حسین درس می گیرد و شاگرد مکتب حسین است و در نتیجه از مفاسد مختلف به دور است؛ زندگی حسینی دارد و از حیات یزیدی و اموی به دور است. باشد که خداوند متعال به همه ما توفیق اربعینی شدن را عنایت فرماید. ---------------- [1] . بقره /51 [2] . م ائده/26 [3] . 142/ اعراف [4] . احقاف/ 15 [5] . ر.ك: تفسير روح المعاني، ج 26، ص 17 و تفسير نمونه، ج 21، ص 329. [6] . الكافي، ج 1 ص : 49 - 48 [7] . الكافي، ج 2 ص 669 [8] . الكافي، ج 2 ص : 279 - 276 [9] . الكافي، ج 2 ص 16 ، الإخلاص ..... ص : 15 [10] . محمد صالح مازندراني، شرح اصول كافي، جلد 8، ص 47. [11] . شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، ج 6، ص 51. [12] . نشريه رسالت، رسول جعفريان، نشريه اربعين امام حسين(ع)، عدد چهل، 16/1/83. _________ مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات اندیشه قم