روز اربعين مورد توجه و عنايت خاص معصومين بوده است تا آن جا كه در احاديث از «زيارت اربعين» به عنوان يكي از نشانه هاي مومن نام برده اند. با بررسي محتوايي زيارتنامه روز اربعين كه از سوي امام صادق(ع) نقل شده مي توان پي به علل اهميت خاص و ويژه روز اربعين برد. توجه و عنايت ائمه به روز اربعين حسيني بسيار خاص و يگانه است تا آن جا كه امام صادق (ع) كيفيت و چگونگي زيارت اربعين را در قالب زيارتنامه به شيعيان آموزش دادند. متن زيارت اربعين در مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي و زادالمعاد علامه مجلسي نقل شده است. زيارت اربعين در ميان شيعيان تنها يك عمل عبادي از جنبه ثواب و استحباب نيست؛ بلكه مي توان از آن به عنوان نماد و سمبلي جدي در زمينه اعتقادات شيعي ياد كرد؛ چنان چه امام حسن عسگري(ع) فرموده است: «پنج چيز از نشانه‏هاي مومن است. گزاردن پنجاه و يك ركعت نماز واجب و نافله و زيارت‏ اربعين‏ و انگشتر در دست راست كردن و پيشاني بر خاك ساييدن و بلند گفتن‏ «بسم الله الرحمن الرحيم».» سر و راز اين موضوع كه چرا اربعين حسيني تا بدين اندازه از اهميت و جايگاه ويژه اي برخوردار است كه امام حسن عسگري (ع) از آن به عنوان يكي ازعلامت هاي شيعه بودن ياد مي كند را مي توان در زيارتنامه روز اربعين يافت. هرچند زيارت اربعين كه از امام صادق(ع) نقل شده است؛ بسيار طولاني نيست، اما در برگيرنده محتوايي عميق و ژرف است كه مي توان در آن ابعاد متعدد و متفاوتي از منشور اربعين را درك كرد. خامس آل عبا عصاره تمام زيبايي ها و نيكي هاي عالم زيارتنامه اربعين از سوي امام صادق(ع) اين گونه آغاز مي شود: «السَّلَامُ عَلَي وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ السَّلَامُ عَلَي خَلِيلِ اللَّهِ وَ نَجِيبِهِ السَّلَامُ عَلَي صَفِيِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِيِّهِ السَّلَامُ عَلَي الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ» صفاتي كه امام صادق(ع) به وسيله آن سيدالشهدا را مورد خطاب قرار مي دهد؛ به شيعيان يادآوري مي كند كه چرا چهلمين روز شهادت امام حسين (ع) را بايد عزاداري نمود و آن را ارج نهاد. سه صفت حَبِيبِ الله و خَلِيلِ اللَّهِ و صَفِيِّ اللَّهِ كه امام صادق (ع) به وسيله آن سيدالشهدا (ع) را توصيف كرده و به ايشان سلام كرده است همان سه وصف پيامبران اولوالعزم است؛ بدان معنا كه حضرت محمد(ص) به حبيب الله مفتخر بودند و حضرت ابراهيم (ع) به مقام خليل اللهي نائل شده بودند و حضرت آدم به مقام صفي الله رسيده بودند. شهادت امام حسين(ع)، شهادت تمام انبيا و اوصياي پيشين است امام صادق (ع) در ابتداي زيارتنامه با چنين وصفي از اباعبدالله الحسين اين نكته اساسي و بنيادين را ياد آوري مي كند كه، شهادت امام حسين (ع) به مثابه شهادت پيامبر و كشته شدن تمام انبياي الهي است و در حقيقت وجود مبارك خامس آل عبا را عصاره تمام انبيا و اوصياي پيشين معرفي مي كند. چنان چه امام صادق (ع) در قسمتي ديگري از زيارتنامه در تاييد همين معنا اين گونه بيان مي دارند كه:« السَّلَامُ عَلَي... اَعْطَيْتَهُ مَوَارِيثَ الْاَنْبِيَاءِ »؛ سلام بر كسي كه تمام ميراث انبيا را به وي عطا كردي. در نتيجه يكي از دلايلي كه اهميت و ارزش بزرگداشت مراسم اربعين را بيان مي دارد محوريت عاشورا و امام حسين(ع) نسبت به تمام انبيا و اوصيا پيشين است. در بطن روز عاشورا و ماهيت قيام امام حسين(ع) چنين پتانسيل و ظرفيتي نهفته وجود دارد كه با بزرگداشت روز اربعين ظلم و جنايتي كه در حق اسلام و اديان آسماني و پيامبران روا داشته شده است رو به فراموشي و سردي نرود. يكي از جنبه هاي اعتقادي روز اربعين برائت از دشمنان اهل بيت است امام صادق (ع) در فرازي از اين زيارتنامه مي فرمايد: «اَشْهَدُ اَنَّكَ وَفَيْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ جَاهَدْتَ فِي سَبِيلِهِ حَتَّي اَتَاكَ الْيَقِينُ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّه سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ»؛ همانا شهادت مي دهم تو به عهد خداوند وفا كردي و در راه او جهاد كردي تا اين كه به مقام يقين رسيدي پس خداوند لعنت كند كساني را كه تو را كشتند و به تو ظلم كردند؛ و خداوند لعنت كند كساني را كه اين موضوع را شنيدند و به آن راضي شدند.» در حقيقت اصل و بنيان روز اربعين را با توجه به اين فراز زيارتنامه مي توان ابراز برائت از دشمنان آل علي(ع) دانست؛ در واقع عزاداري روز اربعين بدين معنا است كه شيعيان نسبت به ظلم صورت گرفته موضعي آگاهانه داشته و نگرشي تاريخي و بي تفاوت ندارند. اربعين فريادي بلند كه سكوت كنندگان را مورد لعن قرار مي دهد بزرگداشت اربعين به اندازه روز عاشورا با اهميت و قابل توجه است؛ چراكه در آن معناي انتظار و عدم رضايت نسبت به ظلم هايي كه بر اهل بيت روا داشته شده است بيان مي شود. جريان يافتن اين نگرش خاص در ميان شيعيان سبب حيات تفكر شيعي و زنده ماندن روح عاشورا در ميان اعصار و زمان ها مي شود، تا آنجا كه مي توان از آن به عنوان يكي از اصلي ترين معيارهاي دين داري نام برد. امام صادق(ع) در فرازي از زيارتنامه اين گونه مي فرمايد: «اللَّهُمَّ إِنِّي اُشْهِدُكَ اَنِّي وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاهُ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُ» كلمه «اُشْهِدُكَ» كه در اين فراز به كار برده شده است معنايي فراتر از «اَشْهَدُ» كه در فراز قبلي به كار برده شده، دارد؛ «اَشْهَدُ» تنها به معناي آن است كه «شهادت مي دهم» اما كلمه «اُشْهِدُكَ» كه به باب افعال رفته است به معني آن است كه «من تو را شاهد مي گيرم، تو را گواه مي گيرم». بنابراين ترجمه اين قسمت از زيارتنامه معنايي بسيار قابل تامل دارد؛ چرا كه امام صادق (ع) مي فرمايد: «خداوندا من تو را گواه مي گيرم كه دوست دارم هركس كه او را دوست داشته باشد و دشمن مي دارم دشمنان آن حضرت را». اربعين حلقه اتصال تفكر عاشورا به قيام حضرت مهدي(عج) اربعين را مي توان يكي از مهم ترين و مناسب ترين بسترهاي مهم تاريخي و اعتقادي شيعه دانست كه در آن فرصتي مناسب براي تجديد عهد با تماميت و كليت اعتقادات بنيادين شيعه اعم از ايمان به چهارده معصوم و دوست داشتن آنان و برائت از دشمنان آنان دانست. زيارت اربعين نه تنها اشاره اي واضح و مستقيم به ائمه بعدي از صلب سيدالشهدا مي كند، بلكه با صراحت مسئله رجعت و ظهور و انتقام روز عاشورا را بيان مي دارد. روز اربعين را مي توان خلاصه تاريخ اعتقادي سياسي تشيع دانست كه به قيام و نهضت حضرت مهدي(عج) ختم مي شود. امام صادق زيارتنامه روز اربعين را با مفاهيمي همچون رجعت و اعلام آمادگي براي نصرت و ياري ائمه به پايان مي رساند. « بِإِيَابِكُمْ‏ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِينِي وَ خَوَاتِيمِ عَمَلِي وَ قَلْبِي لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ وَ اَمْرِي لِاَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّه حَتَّي يَاْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ »؛ به رجعت شما ايمان دارم؛ شريعت من و ختم كارهاي من به هدايت شما است و خواسته قلبي در مقابل خواسته قلبي شما تسليم است و در تمام امور پيرو شما هستم و براي ياري دادن شما آماده ام تا خداوند اذن دهد پس من با شما هستم و نه همراه دشمنان شما. كلمه «اياب» در اينجا به معناي رجعت و بازگشت امام حسين (ع) در عصر حكومت حضرت قائم اشاره دارد كه از اعتقادات شيعي است. در فراز آخر زيارتنامه به انتظار براي ظهور امام زمان (عج) اشاره شده است تا آنجا كه با توجه به محتواي زيارتنامه مي توان روز اربعين را روز تجديد عهد با امام زمان(عج) دانست و اين كه شيعيان آمادگي خود را براي نصرت و ياري آن حضرت اعلام مي دارند. روز اربعين را مي توان گرهي وصل كننده ما بين قيام عاشورا و ظهور منتقم آل محمد دانست. با توجه به محتواي عميقي كه روز اربعين در خود جاي مي دهد مي توان نسبت به سخن امام حسن عسگري (ع) فهم بيشتري پيدا كرد كه چرا زيارت روز اربعين از علائم مومنين است. .......................................... منبع: روزنامه ایران