محرم در جزایر و سواحل دریای کارائیب
آئین‌ها و مراسم ماه محرم از ایران به سرزمین‌های شرقی و از جمله به هندوستان و از آنجا به دریای کارائیب رفت و در هرجا با سنت‌ها و شرایط فـرهنگی،اجتماعی و اقـلیمی آنجا در آمیخت.
در بین مراسم و شکل‌های مختلف آیین‌های محرم،حمل تابوت کار اصلی و اساسی این مراسم در قسمت‌های مرکزی ایران است این تابوت را اصطلاحا«نخل»می‌نامند.در نقاطی مانند قفقاز و هند،به جای نخل،مدلی خیالی از گنبد و بارگاه امام حسین(ع)را در این مراسم حـمل مـی‌کنند که هم نشانگر تابوت است و هم نمایشگر مزار امام.
به علت بعد ساخت و دوری مردم شبه قارهء هند از کربلا، نقاطی بعنوان کربلای محلی بوجود آمد تا نقش گورستان واقعی کربلا را برای کسانی داشته باشد کـه نـمی‌توانند جنازه مردگانشان‌را به آن محل ببرند.برای تشکیل این کربلاهای محلی،مقداری از خاک کربلای اصلی را آورده و در محل مورد نظر پاشیده‌اند تا خاک گورستان جدید تقدیس شود.
از سال 5481 تا 7191 میلادی تعداد زیادی هندی به عنوان کارگر روزمزد بـه کـارائیب مـنتقل شدند و همین افراد بودند کـه مراسم مـحرم را بـا خود به این محل آوردند و بعدها مراسم ماه محرم که در کارائیب به نام هوسه ( Hosay -حسین)نامیده می‌شود در واقع به نشانه اتحاد بین این کـارگران مـهاجر و نـوعی سرکشی علیه حکومت مستعمراتی تبدیل گردید و تا امروز هـمین مراسم،هندی‌های جـزیره ترینیداد واقع در کارائیب را با سرزمین اصلی‌شان یعنی هند مرتبط می‌سازد.
امروزه در ترینیداد برای مراسم محرم دو مرکز اصلی وجود دارد:
- شهر سن جیمز در شمال
- منطقه سـد روس در جـنوب غـربی جزیره.در هر دو منطقه مراسم هوسه تشکیل می‌شود از:
1.ساختن مدلی از گنبد و بارگاه امـام حسین که«تجه»نامیده می‌شود.
2.ساخت تجه کوچکتری برای امام حسن(ع)و نکته عجیب اینکه اکثریت شرکت‌کنندگان در مراسم معتقدند که امام حسین(ع) همراه امام حسین(ع)در کـربلا شـهید شـده است.
3.ساخت پرچم‌ها و حمل آنها
4.تهیه غذاهای مخصوص
5. تهیه طبل‌های تاسا و باس جدید که پوست طبل‌های قدیمی را عـوض مـی‌کنند و طبل می‌نوازند.
در هر دو منطقه هر گروه«امام‌باره»(یا«عاشورا خانه»یا «حسینیه»در ایران)سه نفر دارد که مسئول برگزاری مراسم هستند.این مراسم در روز اول محرم آغاز مـی‌شود.آنها کـه مـسئول ساختن«تجه»هستند،از خوردن گوشت،غذاهای سرخ شده و برخی موارد دیگر پرهیز می‌کنند.در موقع کار کـردن در«امـام‌باره» (محل سـاختن تجه)کفش‌ها را باید در بیاورند.کسانی که برای ساختن«تجه»کار می‌کنند باید پاک باشند.این دوره،سابقا از یک ماه پیش از محرم و شوع و چـهل روز طـول مـی‌کشید.امروزه گرچه عده‌ای هنوز از نظر حفظ تقوا،مدت چهل روز رعایت می‌کنند ولی اکثرا،این دوره را از اول محرم شروع می‌نمایند.
در روز پرچم(روز هفتم محرم)،شخصی کـه بـه نام مجاور خوانده می‌شود،برای خواندن دعا به محل اجرای مراسم می‌آید. اینکار باید قبل از ظـهر انـجام بشود.
شب‌هنگام نـیز طبل‌های«تاسا»و«باس»قبل از مراسم و در طول مراسم نواخته می‌شوند.مردم هنگام شب در اطراف چوک (محل ساختن تجه)جمع می‌شوند و«مـجاور»برای خـواندن دعا می‌آید.بعد از دعا دسته به راه می‌افتد.طبل‌ها به صدا درمی‌آیند و پرچـم‌ها اکـثرا تـوسط زنان حمل می‌شود.در طول شب پنج نفر با سینی‌های مخصوصی،مخفیانه از محل اجرای مراسم خارج شده،به سمت«کربلا»می‌روند.هرگروه کـربلای خـود را در کنار ساحل دارد.این نقاط تنها مخصوص دوره برگزاری مراسم ماه محرم است.در محل این کـربلاها،مشتی خـاک از زمـین بر می‌دارند و در دو پارچه سفید می‌پیچند و دور آن را نوار باریکی می‌بندند تا شبیه دو جنازه کوچک بشود که مطابق سنت مـسلمانان برای دفـن حـاضر شده است.
روز بعد(روز هشتم محرم)مراسم«تجه کوچک»انجام می‌شود.این«تجه»فقط در حدود دو یا سه فوت ارتفاع دارد. «تجه»کوچک را روی سـرمردی مـی‌گذارند و درحالی‌که یک نفر با فانوس از جلو حرکت می‌کند و عده‌ای هم طبق می‌نوازند، «تجه»را هفت‌بار به جهت«خلاف عقربه‌های سـاعت دور«امـام باره»می‌گردانند.«تجه»یک گروه با«تجه»گروه دیگری که از جهت مخالف می‌اید ملاقات و همدیگر را لمس می‌کنند.در ایـن مراسم هـزاران نفر شرکت می‌کنند و بسیاری از تماشاگران هم درطبل زدن همکاری می‌نمایند،هیجان مردم در انتظار شب بـعد زیـاد می‌شود که عبارت است از شب«تجه»بزرگ.
در حدود ساعت شش بعد از ظهر روز تاسوعا یک دوار متحرک کارگاه«امام باره» برداشته مـی‌شود.و پایـه و قسمت اصلی «تجه»به داخل حیاط بـرده مـی‌شود.بعدا«تجه»را روی چرخ می‌گذارند تـا بـتوان آن را در«دسـته»حرکت داد.در این موقع اطراف پایه را با پارچه سـفید پوشـانده‌اند و دو پرچم،یکی به رنگ قرمز، یکی به رنگ سبز که بر سرشان«پنجه»تقریبا با زاویـه 54 درجـه، نصب شده است،در قسمت جلوی«تجه»قرار می‌دهند.در حـالی که طبل نواخته می‌شود.،دوازده مـرد«تجه»را روی شـانه‌هایشان به «چوک»می‌برند و هفت‌بار«چوک»را در جهت خلاف عـقربه‌های ساعت طـواف می‌کنند.
در حدود 9 شب مراسم شروع می‌شود.«تجه»را دوبار در حالی که طبل‌نوازان در جلوی آن و پرچم‌دارها در عقب آن قـرار دارند حـرکت می‌دهند،در این هنگام صدای طـبل‌ها هـم مـرتبا اوج می‌گیرد.بین ساعت 2 و 3 بـعد از نـیمه‌شب(روز عاشورا)، «مجاور»،تربت داخل«تجه‌ها»را یک بـه یـک برمی‌دارد و محتویات آن را در کربلای محلی در کنار ساحل دفن می‌کند،بنا به روایات محلی،«تجه»در این موقع«مرده»است.بعد از استراحتی،دوباره«تجه‌ها»را حـرکت مـی‌دهند.«مجاور»دعای کوتاهی می‌خواند.مرثیه وداع خوانده می‌شود و بالاخره وقتی کـه آفتاب دارد غـروب می‌کند،مردان«تجه»را روی شـانه بـه دریـا می‌برند و آن را در دریا رها می‌سازند.ابتدا«تجه»روی آب شناور می‌ماند ولی بزودی موج‌ها آن را سرنگون می‌کنند و با تاریک شدن هوا مردان آن را به سمت شرق می‌رانند.
روز بعد وقتی «تـجه»یا قـسمت‌هایی از آن دوباره توسط امواج به ساحل برگردانیده مـی‌شود،افراد کـارگاه‌ها،تکه‌های آن را جـمع‌آوری و دفـن مـی‌کند.به این ترتیب حـاصل روزهـا کار و خلاقیت هنرمندان و کارگران ظرف بیست و چهار ساعت بعد از تکمیل توسط سازندگانش نابود می‌گردد.این معمولا لحـظه غم‌انگیز و بـدون شـک دردناکی است به این علت چشم‌های اشک‌آلود فـراوانی در بـین جـمعیت دیـده مـی‌شود.با وجـود آن‌که معنای اصلی مراسم ماه محرم در کارائیب از بین رفته ولی لحظات آخر آن شروع غم‌انگیزش را به یاد می‌آورد.
فریده مجیدی خامنه
______
منابع و ماءخذ
1-جعفری،حسین علی،تعزیه‌داری در هند،برگرفته از کتاب تعزیه هنر بومی پیشرو ایران،نوشته پترچکلووسکی،ترجمه داود حاتمی،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،تهران،1367.
2-آنه،متین،آئین‌های محرم در آناطولی تـرکیه،برگرفته از کتاب تعزیه هنر بومی پیشرو ایران،نوشته پترچکلووسکی ترجمه داود حامی،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،تهران،1367.
3- ذکرگو،امیر حسین،مراسم شعیان هند در دههء محرم، همایش بین المللی محرم و فرهنگ مردم پژوهشکده مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379
4-اقبال،محمد جعفر،مراسم تابوک در اندونزی،همایش بین المللی محرم و فـرهنگ مـردم،پژوهشکده مردم‌شناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379.
5-مددلی،عین الله،مراسم ماه محرم در جمهوری آذربایجان، همایش بین المللی محرم و فرهنگ مردم،پژوهشکدهء مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379.
6-محرم در جزایر و سواحل کارائیب،همایش بین المللی محرم و فرهنگ مردم،پژوهشکده مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379.
نظرات