زیارت اربعین نشانه ایمان است و جزوی از آرمانها و وعده الهی در این روز محقق شده است. شاید بزرگترین درس نهضت عاشورا به مسلمانان و همه آزادمردان جهان درس ایستادگی و مقاومت باشد، امری که اتحاد و همبستگی را در میان مسلمانان بیشتر می کند و در این میان اربعین به عنوان بزرگترین پیاده روی شیعیان برای عزاداری سید و سالار شهیدان تکرار درس همبستگی حماسه عاشورا را در ذهن تداعی می کند.

گفتگوی  «خبرنامه دانشجویان ایران» با «محمد ناصرسقای بی ریا»عضو هئیت علمی موسسه آموزش پژوهشی امام خمینی و معاون موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی و استاد حوزه و دانشگاه

* اراده منبعث از قدرت الهی و برگرفته از توان خدایی چه ویژگی­هایی دارد؟

اراده خدا بر دو نوع است، اراده تکوینی و تشریعی،  اراده تکوینی خداوند در آیات بسیاری از قرآن به آن اشاره شده است«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَنْ یقُولَ لَهُ کُنْ فَیکُونُ، فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می‌گوید: «موجود باش!»، آن نیز بی‌درنگ موجود می‌شود» سوره یس آیه 82. وقتی خداوند می خواهد موجودی خلق شود کافی است اراده کند آن موجود خواهد شد این موضوع درمورد چیزی هایی است که بدون هیچ شرط وشروطی قرار است، محقق شود.

 بعضی از اراده ها از طریق اسباب است که از جمله آن اسباب می تواند اراده انسان ها باشد یعنی خداوند متعال اینگونه قرار داده  که انسان با اختیار خودش سرنوشت خود را تا حدی که در آن اختیار دارد رقم بزند.بنابراین یک اراده تام در رابطه با خدا وجود دارد که اگر خداوند اراده کنند آن بی چون و چرا محقق می شود ولی بعضی از امور را خدای متعال با شرایطی واگذار می کند که از حیطه اراده الهی خارج نیست و بازهم خداوند می تواند در آن ها دخالت کند ولی حکمت الهی اقتضا می کند آن امور با آن شرایط اجرا شود.

*چه فرآیندی طی می شود تا خانواده سیدالشهداء تا آخرین قدم مسیر الهی حضرت را می پیمایند؟

مسئله سیدالشهداء عمل به یک تکلیف شرعی بوده است، همه انسانها وقتی خداوند برایشان تکلیفی امر می کند موظفند آنچه خداوند بر دوش آن ها نهاده است را در حد ظرفیت و اختیاری که دارند به عمل رسانند.

معصومین (ع) نیز از این موضوع استثنا نیستند بنابراین امام حسین (ع) در یک شرایط ویژه ای واقع شده بود که در آن شرایط اسلام و بقای آن نیاز به فداکاری و اهدای خون داشت  لذا امام حسین (ع) برای خدا قیام کرد و موظف بود در این مسیر حرکت کند، جان خود و 18 تن از عزیزانش، خاندان و بهترین یارانش را از دست بدهد،  خانواده اش اسیر شوند  و دوران سختی در این مسیر طی کنند آنهایی که در واقعه کربلااسیر شدند نیز مکلف شده بودند اسارت را تحمل و به تکلیفی که خداوند برای آنها معین کرده عمل کنند.

امام حسین (ع) بنا به این تکلیف در کربلا حضور یافت و به تکلیف خود عمل نمود. باعبدالله به دعوت رفته و مکلف بود به کمک مردم برود حتی اگر کوفیان یاریش نکنند و جانش را فدا کند تنها به این دلیل که اسلام سالم بماند.

*آزادگی در مفاهیم دینی چه جایگاهی دارد واین امر از چه زاویه ای مورد توجه قرار گرفته است؟

خداوند متعال انسان را آزاد آفریده است، اما آزاد و مسئول؛ یعنی آدم در سن تکلیف به رعایت احکام الهی تا آخر عمر مکلف می شود یعنی تا وقتی که در این دنیا رندگی می کند آزاد است که عبادت و اطاعت خداوند را انجام دهد و یا معصیت خدا را بکند.

خداوند در قرآن می فرمایید «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا، ما راه را بدو نمودیم یا سپاسگزار خواهد بود و یا ناسپاسگزار.» (سوره الانسان آیه3) این آیه به صراحت مسئله اختیار انسان را مطرح می کند، آزاده بودن به معنای اینکه اختیار دارد هر کاری را انجام بدهد.

باید توجه داشت این آزادی با آزادی لیبرایسم فرق دارد؛ خداوند به انسان آزادی داده است اما در قبال این آزادی مسئولیت داشته و اگر اشتباهی از او سر بزند باید پاسخگوی خداوند باشد چون وجود انسان و هرچه دارد از خداوند متعال است باید به عنوان ملوک و بنده خدا به اوامر و فرمامین خداوند عمل کند.

اما خداوند انسان را جبرا مجبور به کارهای خوب نکرده است بلکه این انسان است که انتخاب می کند که کار خوب یا کار بد انجام دهد ، اگر انسان شاکر باشد خداوند به او نعمت می دهد و اگرکافر باشد اورا در روز قیامت مورد مواخذه  قرار می دهد.

 *جنس عزت امام حسین(ع) و یارانش از چه جنسی بود؟ حرکت امام حسین(ع) چه سمت و سویی داشت که عزتمندانه و شرافتمدار بود؟

در روایت داریم که انسان وقتی بندگی خداوند را می کند از ذلت بندگی طاغوت رها می شود و بندگی خدا برعکس آنچه که بعضی ها فکر می کند ذلت نیست بلکه عزت آفرین است یعنی انسانی که در برابر خدا خضوع کرده و امر او را طاعت می کند دیگر لازم نیست زیر بار هیچ ستم گری برود بنابر این عبادت و بندگی خدا با عزت کامل یک انسان در برابر همه انسان های دیگر برابر است.و عزت امام حسین (ع) از این نوع عزت است.

در بعضی از دعاها داریم که "ما را از لذت گناه به عزت بندگی برسان". امام حسین (ع) به خاطر آن عشق، ارادت، محبت و بندگی بود که زیر بار ظلم یزید نرفت و به یزید فرمودند من نه به تو دست بیعت می دهم و نه مثل بندگان از دست تو فرار می کنم من در راه خدا جهاد می کنم تا زمانی که کشته شوم. این فرموده ایشان برخواسته از عزت بندگی خداست وقتی انسان با خدا معامله می کند، همه هستی خودش را حاضر در راهعبادت و اطاعت خدا می دهد و زیر بار طاغوت نمی رود.

امام حسین (ع) راه های دیگری هم داشت اما آن راهها به نوعی با ذلت همراه بود مثلا به ایشان پیشنهاد شد به یمن بروند تا  در کنار دوستدارن پدربزرگوارشان و مورد حمایت آن ها واقع شوند و اگر شرایط مهیا شد به یزید حمله کنند اما امام حسین (ع) در قبال این سخن عنوان کردند" ما در قبال  کشوراسلام مسئول هستیم نباید اجازه بدهیم یک حاکم ظالم که احکام الهی را رعایت نمی کند، بر یک کشور اسلامی حکومت کند و اسلام را به خطر بی اندازد."

در شرایطی که اسلام نیاز به فداکاری داشت امام حسین (ع) به راههای دیگر فکر نکرد چون این تکلیفی بود که از سمت خداوند متعال به ایشان محول شده بود. ایشان تکلیف خود می داند به طور علنی به مقابله با یزید ستمگر برود.لذا در نقل هاست از مکه تا کربلا از مسیرهای اصلی می رفتند چون می خواستند این حرکت علنی و آشکار باشد. حضور خاندان امام حسین (ع) در این سفر یک حرکت برنامه ریزی شده بود چنانکه امام حسین (ع) در پاسخ به این که چرا خانواده خود را به این سفرآوردند عنوان کردند "این ها رسالتی دارند که باید به آن رسالت و تکلیف خود عمل کند و آن زنده نگه داشتن پیام شهادت من است". عزتی که امام حسین (ع) داشت این بود که با شهامت با ستمگر زمان خود مقابله کند.  

*عزت حسینی در جامعه امروز ما چگونه بروز و ظهور می یابد؟

همانطور که امام حسین (ع) به ما آموخت اگر در مقابل ظلم ستمگران قیام کنیم آنها آسیب پذیرمی شوند درست برخلاف آنچه بعضی ها فکر می کنند قدرتهای مستکبر آسیب پذیر نیستند؛ امام حسین (ع) ثابت کردند یک گروه کوچک می تواند در مقابل یک لشکر چند هزار نفره بیاستد و آنها را در دراز مدت شکست دهد چنانچه می بینیم نهضت عاشورا هنوز پس از قرن ها زنده است.

 امروز این ایده  الهام بخش مردم خدا ترس شده است و اگر مستضعفین و مظلومین در دنیا قیام کنند می توانند  ظالمان و مستکبران را شکست دهند، نمونه آن مردم فلسطین هستند که با دست خالی به جنگ اسرائیل رفتند و روحیه شهادت طلبانه و مقاومت آنها برگرفته از نهضت عاشورا  باعث پیروزی آن ها شد چنانچه امروز اسرائیل عنوان می کند باید رویای اسرائیل بزرگ را کنار بگذاریم. امروز این الگو گیری در سراسر کشورهای اسلامی باعث شکست ظالمان و بیروئن راندن مستکبران می شود.

البته گروهایی هم هستند که سعی در تخریب این ایده شهادت طلبانه و مقاومت دارند این ها همراه مستکبران جهان همانند داعش و طالبان درصدد نابودی اسلام هستند. این موضوع به مردم دنیا ثابت شده که قاومت که باعث پیروزی است و کسانی که ایده شهادت طلبانه و مقاومت امام حسین (ع) در زمان معاصر به عمل رسانده اند پیروز میدان شده اند؛ هشت سال دفاع مقدس ما نیز یک نمونه دیگر از تحقق ایده امام حسین (ع) بود و این ایده تا روز قیامت برای آزادی خواهان یک الگوی حقیقی باقی می ماند.

*به طور کلی بفرمایید فلسفه این فداکاریها چیست و در تبیین ریشه های این واقعه بزرگ فداکاریهای صورت گرفته چه فلسفه و پشتوانه مفهومی دارد؟

ویتامین و محرک اصلی این حرکت و قیام عاشورا بندگی خداوند است یعنی ما به عنوان بنده و تکلیف الهی موظف هستیم در مقابل ظلم سکوت نکرده و قیام کنیم انجام این تکلیف باعث قرب الهی می شود امام حسین (ع) با شهادتش به درجاتی نائل شد که برای کسی مشخص نیست بنابراین ریشه قیام امام حسین (ع) بندگی و ارتباط، محبت خدا و فداکاری در راه خدا بوده است. امام حسین (ع) در دعای عرفه فلسفه این فداکاری هارا  عشق و شور الهی عنوان می کند در واقع چیزی که باعث می شود قیام امام حسین (ع) از بقیه جنگ ها جدا شود آن خمیرمایه و انگیزه الهی در این ماجرا است.

 *چرا این فداکاریها تا این حد در تاریخ ماندگارند و هنوز بوی کهنگی نگرفته اند؟ جنس و رنگ و بوی آنها چیست و چه تفاوتی با بقیه فداکاریها دارد؟

امام حسین (ع) با کسی معامله کرد که فوق همه زمانها است خداوند متعال زمان و مکان را آفریده است. کسی که همه وجود وهستی اش را برای این محبوب می دهد مثل محبوبش جاویدان می شود و امام حسین (ع) چنین کاری کرد . نیت امام حسین (ع) برای آب و خاک یا مقام وفساد نبود بلکه خود ایشان می فرمایند "برای اصلاح اسلام و امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم تا دین جدم رسول خدا را برپا کنم".

هدف امام حسین (ع) هدفی نبود که درزمان و مکان تعریف شود فرا مکانی و زمانی بود  آنچیزی که باعث شده همه انسانها در همه زمان و مکان ها با امام حسین (ع) ارتباط  برقرار کنند همین فرا مکانی و زمانی بود همین باعث جاودانگی امام حسین (ع)شده است؛ امروز هر مسلمان حقیقی دغدغه خدا و اسلام را دارد بین خود و امام حسین (ع) یک ارتباط طبیعی و نزدیک پیدا می کنند. در قلوب مومنین حقیقی  حرارتی  از محبت امام حسین وجود دارد که هرگز سرد نمی شود و این عجیب نیست که بعد از هزار و400 سال از شهادت امام حسین (ع) همچنان با شور برای اینشان عزاداری میشود و این به دلیل ارتباط فرا مکانی و زمانی است.

ما به امام حسین (ع) به عنوان فردی که در یک زمان ومکانی بوده است نگاه نمی کنیم بلکه به عنوان کسی که خود را برای همه هستی وخدا وقف کرده نگاه می کنیم بنابراین امام حسین (ع) همانند خود خدا جاودانه می شود.

ارتباط ما با امام حسین (ع) که تا ظهور امام زمان (عج) ادامه دارد و بعد از آن در دنیای دیگر با امام حسین (ع) رفاقت خواهیم کرد در واقع ما معتقدیم که در روز قیامت با ایشان محشور و رفاقت خواهیم داشت همه این ها باعث جاوداندگی امام حسین (ع) می شود.

* آرمانگرایی و آرمانخواهی امام حسین(ع) واقع بینانه بود یا غیر واقع بینانه؟

این آرمانگرایی حتما واقع گرایانه بوده است چون متصل به وعده های تخلف ناپذیر خداونداست.خداوند در قرآن می فرمایند: «... وَلَیَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ .... و خداوند کسانی را که یاری او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یاری می‌کند» سوره مبارکه الحج آیه ۴۰

نعضت عاشورا زمانی رخ داد که پایه اسلام به سمت مهجوریت و نابودی می رفت درواقع امام حسین (ع) و یارانش با خونشان نهال اسلام را دوباره آبیاری کردند و یک بار دیگر دین اسلام زنده شد کاری که امام حسین (ع) انجام داد افضل از همه عبادتها است چرا که این حرکت امام حسین (ع) در سراسر تاریخ اسلام تاثیر گذاشته است و آرمانهایی که خداوند متعال قرار داده برای مومنین محقق می شود و در نهایت فرزند نهم امام حسین (ع) که امام زمان (عج) هستند کل دنیا را پر از عدل داد و تکلیف ظالمین را یکسره می کنند آن زمان است که می توانیم بگویم به آرمان های الهی دست پیدا کرده ایم.

* شیعه آرمانخواه چه مختصات و ابعادی دارد؟ آرمان­هایش چیست؟

آرمان یک شیعه عدالت در تمام عالم است و امام حسین (ع) از روزی که در کربلا قیام کرد آرمانش همین بود منتها ایشان به شهادت رسیدند اما فرزندشان امام چهارم زنده ماندند تا این نهضت به امام زمان(عج) برسد و طبق وعده الهی امام زمان ظهور می کند .آرمان نهایی تشیع همان آرمانی است که امام حسین (ع) به خاطرش قیام کرد. در روایت داریم که امام زمان(عج) با پرچم یالثارات الحسین (ع) به خوانخواهی امام حسین (ع) قیام خواهند کرد. یعنی نهضت عاشورا ادامه دارد و این همان آرمان اسلام است و شیعه آمانخواه باید منتظر ظهور مهدی باشد.

*سرمنشأ امید در واقعه عاشورا و در سپاه اباعبدالله از کجا نشأت می گیرد؟

از قدرت الهی نشأت می گیرد در واقع همیشه درهای محبت الهی به روی دوستان خدا باز است و خود امام حسین (ع) باب رحمت الهی است به خاطر این فداکاری خاصه که انجام داده است  پیامبر(ص) در رابطه امام حسین (ع)  می فرمایند اللَّهِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة حسین چراغ هدایت و کشتى نجات است.

اگر تنها عنوان می شد کشتی نجات است کامل نبود معلوم می شود کیفیت نجات مردم هدایت فکری و قلوب آن ها ست و از طریق این هدایت باعث نجات مردم می شود بنابر این امام حسین (ع) در رحمت الهی است نه مثل مسیح که عده ای چون به او ایمان آوردند وارد بهشت شوند. امام حسین (ع) کسی است که دعوت به سوی خدا وبندگی و ترک گناه می کند کسانی  وارد این هدایت می شوند امام حسین (ع) کشتی نجات آن ها می شود.

* پیام قیام کربلا چیست که می تواند محور اتحاد و اجتماع انسان­ها باشد؟

نهضت امام حسین (ع) یک پیام عمومی برای همه مردم دارد و آن این است که انسان با توجه به ایمانی که دارد باید در راه ایمان و عقیده  صحیح خودش پا برجا باشد، در این راه همه چیزیش را بدهد، زیر بار ظلم نرود و این یک پیام واضح و روشن از قیام و انقلاب امام حسین (ع) است که به همه  عرضه داشته و همه آزدگان از این پیام الگو گرفته اند.

 آن چیزی که مکمل این موضوع است زیربنای این پیام توحید و عشق و محبت خداوند است ممکن است یک کمونیسم هم برای عدالت و آزادی مبارزه کنند اما چون اعتقاد صحیح در او وجود ندارد ارزش کار او پایین می آید اما امام حسین (ع) متکی به ایمان و عشق و محبت به خداوند متعال است و از این جهت برجستگی دارد.

امام حسین (ع) مصداق این آیه است « إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند و یکدیگر را به حق توصیه نموده و به شکیبایی سفارش کرده اند. »  سوره والعصر ایه 3 این پیام قیام امام حسین (ع) است.

*پیاده روی اربعین اولین بار در طول تاریخ چگونه اتفاق افتاد و چرا تا به امروز ادامه پیدا کرده است؟

 یکی از آیات الهی در نصرت مظلومین به ویژه در باره خود امام حسین (ع) این است که دشمن در اربعین به اشتباه خود اعتراف و از اهل بیت آن حضرت عذر خواهی کرد. در حقیقت با خطبه های حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) و افشاگری ظلمی که بر اهل بیت امام حسین (ع) روا شده بود یزید مجبور به عذر خواهی شد و آن ها راهی مدینه کرد. بنا به قول مشهوری آنها در روز اربعین بر سر مزار شهدای کربلا رسیدند خداوند نشان داد اربعین امام حسین (ع) روز وعده الهی است دشمن شکست خورد، اهل بیت آزاد شدند و قیام توابین هم در همین زمان شکل گرفت.

اما  آن چیزی که به عنوان یک سنت در اربعین امام حسین (ع) برگزار می شود این است که شیعیان و دوستداران آن حضرت با پای پیاده به حرم امام حسین (ع) می آیند.

در واقع اربعین یک یوم الله و نشانه است که نشان می دهد که هر چند امام حسین(ع) در روز عاشورا تنها ماند و تنها به شهادت رسید اما مردم در اربعین بیدار شدند و به سمت امام حسین (ع) آمدند و این تجلی امروز در یک ابعاد وسیع قابل مشاهده است و میلیون ها انسان که عشق امام حسین (ع) در دلهایشان است و با اشک به سوی کربلا می آیند و صحنه ای از تحقق وعده الهی رابه نمایش می گذارند؛ در روایت داریم که زیارت اربعین نشانه ایمان است جزوی از آرمانها و وعده الهی در این روز محقق شده است و این جمعیتی که در اربعین در کربلا حضور دارند آمادگی کمک به امام زمان(عج) را خواهند داشت.