داستان قتل عام قساوتمندانه امام‌ حسین(ع)و‌ یارانش‌ در هر کجای عـالم اسـلام بـه نمایش درمی‌آید ولی نمایش هرجا با جاهای‌ دیگر تفاوت دارد.در این‌ میان هند که مسلمانان زیادی دارد،به‌ خاطر شـور و حرارت مسلمانان و هندوها در‌ نمایش دادن شهادت‌ امام حسین(ع)،مشهور‌ است.

واژه تعزیه در هند دارای مفهومی متفاوت است،که به تـئاتر و درامی که بر صـحنه اجـرا می‌شود،بلکه به موضوع واقعی یعنی‌ بازآفرینی کوچک قبر امام حسین(ع)اطلاق می‌گردد.این قبر در دسته روی ماه محرم با تمهیدات‌ متنوع نمادین که تداعی‌گر وقایع‌ کربلا هستند،بر دوش‌ها حمل می‌شود.

مراسم تعزیه‌داری نخستین بار توسط تیمور لنگ در هـند معمول شد و امروزه پس از گذشت سده‌ها،تعزیه به صورت هنری‌ زیبا در آمده است که‌ در‌ شهری از شهر دیگر متمایز می‌گردد و می‌توان به راحتی تعزیه مردم دهلی را از اهالی لکنو،حیدرآباد، کلکته و شهرهای دیگر تمیز داد.

مراسم روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی که نقل نـمایشی زنـدگی، کرده‌ها،رنجها،محنت‌ها و مرگ‌ شهدای‌ شیعه و نوحه‌زدن برای‌ آنهاست نیز از ایران به هند راه یافت و حتی امروزه نیز نوشته‌هایی‌ به زبان شیرین فارسی بخش مهمی از خطابه‌های مذهبی را تشکیل می‌دهد.

در هندوستان،مراکز اصلی عزاداری‌ لکنو‌ است.این مراسم در دوران حکومت شـاهان«اوده»ریشه گـرفت،در این دوره، امام باره‌های(عزاخانه)بزرگ«آصف الدوله»،«حسین‌آباد»،«شاه‌ نجف»بر دست شاهان اوده ساخته شد.کربلای«تالکاتورن» Talkatorn و درگاه کاظمین نیز از امام‌باره‌های تاریخی به شمار می‌آیند.

در ایام محرم،«تعزیه»و«ضریح»بخش عمده‌ای از‌ مراسم‌ عزاداری‌ را‌ تشکیل می‌دهند.«ضریح»ها را معمولا از‌ چوب‌ و فلز زرتاب و نقره‌گون می‌سازند.هر امام‌باره تاریخی برای خـود ضریحی مـخصوص دارد.تعزیه را معمولا از شاخه‌های نی،عاج، کاغذ و دیگر تکه‌های دست‌ساخت زیبای هندی‌ می‌سازند.

اندازه‌ها نیز‌ متفاوت‌اند.بعضی کوچک و بعضی پنج تا شش متر بلندی‌ دارند.از‌ گندم و جو تازه سبز شده و گیاهان مشابه که موجب‌ مزید زیبایی مـی‌شوند نـیز اسـتفاده می‌شود.در مناطق کوهستانی‌ تعزیه‌ای دیده‌ شـده‌ بـود‌ کـه از شاخه‌های درختان ساخته و با برگ‌ها و گل‌ها تزئین‌ شده بود.همه این تعزیه‌ها(قبر امام حسین)را در پایان روز عاشورا یا اربعین(چهلم امام حسین)به خاک می‌سپرند.

ترتیب مـراسم سـوگواری در‌ هند

در هـفتم‌ محرم دسته‌های مهندی که درست شبیه تعزیه(قبر امام حـسین)است و از نـظر‌ لغوی‌ واژه‌ای هندوستانی می‌باشد و در مراسم عروسی آن را به عروس اطلاق می‌کنند،به راه می‌افتند، آنها ضریحی هستند‌ که‌ نماد‌ عروسی قاسم،پسر امام حسن(ع)در کربلاست.

پشت سـر آنـها«ذو الجـناح»که نماد اسب با وفای امام‌ حسین‌ است‌ و علم‌ها،حرکت می‌کنند هرچند کـه دسته مهندی عملا در هر کجای هند ظاهر می‌گردد،ولی در لکنو‌ این‌ عمل‌ دارای زمینه‌ خاص تاریخی است.این دسته طویل که شـامل«تبرکات» (خوردنی یـا شـربت که به اشخاصی که‌ در‌ مراسم مختلف محرم‌ حضور دارند،پیشکش می‌شود.)نیز هست.قطارهای فـیل و اسـب‌های حامل بیرق سیاه و دسته‌ موزیک‌ نظامی‌ نیز بر شکوه و زیبایی دسته می‌افزایند،دسته‌ها در خیابان‌های اصلی شهر بـه‌ حرکت درمـی‌آیند و هـزاران‌ نفر‌ بدان ملحق می‌شوند.

در دهم محرم،تعزیه به صورت دسته‌های مختلف ماتم‌ (سینه‌زنی)و نوحه‌خوانی درحـالی‌که«ذو الجـناح»و«علم‌ها» پیشاپیش‌ آنـها‌ در‌ حرکت‌اند،به سوی کربلاهای محل به حرکت در می‌آیند نزدیک عصر،تعزیه به این کربلاها می‌رسند و پیـش‌ از غـروب‌ آفـتاب به خاک سپرده می‌شوند.پس از غروب آفتاب، «مجلس شام غریبان»برپا می‌گردد.

در لکنو‌ مراسم‌ عزاداری‌ تا هشتم ربـیع‌الاول ادامـه می‌یابد و مراسم اربعین نیز کم اهمیت‌تر از مراسم ماه محرم نیست‌ و همان‌ مراسم‌ اجرا مـی‌شوند.هشتم ربـیع الاول در لکـنو مهم‌ترین و آخرین‌ روز عزادای است در‌ سحرگاه‌ این روز،ضریح سنتی را در

دسته‌هایی بیرون می‌آورند و از آنجا که چنین تـعطیلی در دیـگر شهرها دیده‌ نمی‌شود،شمار‌ فراوانی از مردم از شهرها و روستاهای‌ دیگر به لکنو می‌آیند تا در‌ دسته‌روی‌ شرکت نـمایند و بـدین تـرتیب، مراسم به صورت‌ بزرگترین‌ مجلس‌ سال درمی‌آید.

مراسم اربعین در«درگاه شاه مردان»و«علی گنج»نیز‌ انجام‌ می‌شود‌ که جمع کثیری شـرکت مـی‌کنند و خاطبان برجسته ادیان‌ و مذاهب مختلف و علمای‌ اعلام‌ سخنرانی می‌کنند.پس از ختم‌ «مجلس عزا»دسته‌ای‌ از‌ تـعزیه،ذو الجـناح‌ و عـلم‌ها‌ از این درگاه‌ آغاز می‌شود و در‌ کربلای‌ علی گنج پایان می‌یابد.«درگاه شاه‌ مردان»از بناهای تاریخی است و در یکی از‌ معابد‌ خـود دارای اثـری‌ است کـه گمان می‌رود‌ جای پای امام علی(ع)است.

در شهرهای‌ لکنو،دهلی،مدرس،کلکته و سایر نقاط کشور، مراسم‌ ماتم‌ با بـرافروختن آتـش انجام می‌شود.در نقاط مذکور برادران حنفی و صوفیان نیز به یادبود‌ شهیدان‌ کربلا مراسم و مجالس عزا برپا‌ مـی‌دارند‌ ولیـ‌ مانند شیعیان به‌ سینه‌زنی‌ نمی‌پردازند.

نمونه‌هایی دیگر از مراسم شیعیان‌ هند‌ در دهه محرم‌

1.بند محنت

زنان هندی از پنجم تـا دهـم محرم،بندهایی به رنگ‌های سرخ‌ و سبز‌ به‌ گـردن مـی‌بندند و هـمینطور مفتول‌های سربی‌ رنگ‌ به مچ‌ پاهایشان‌ می‌بندند‌ کـه‌ ایـن یادآور ریسمانها و زنجیرهایی است که‌ به پای اسرای دشت کربلا بسته شده بود.

2.النگو شکنی

در زیبایی‌شناسی قومی مـردم هـند،زیورهای‌ زنانه،آرایش‌ و تزئین جایگاه،ویژه‌ای دارد تا آنـجا کـه‌ زنان‌ هـندی‌ حـتی‌ کـف‌ دستهایشان‌ را با حنا‌ آرایش‌ می‌کنند و به تـمام انـگشتان دست‌وپا انگشتر می‌زنند و النگوها نیز با زنجیری به انگشترها متصل است. زنان‌ در‌ روز‌ عاشورا بـدون آرایـش و با موهای پریشان‌ حاضر‌ شده‌ و حـتی‌ النگوهای‌ کائوچویی‌شان‌ را در اوج احساسات می‌شکنند.

3.فاقه‌شکنی

فاقه بـه مـعنی فقر است.هندی‌ها دههء اول ماه مـحرم را بـه خود سخت می‌گیرند.آنقدر که حتی می‌شود گفت که تظاهر به فقر می‌کنند.بخصوص در روز‌ عاشورا امساک را بـه حـد اعلای خود می‌رسانند و تا غروب عـاشورا فـاقه‌شکنی مـی‌کنند،سپس به رفتار روزمره خـود برمی‌گردند.

فریده مجیدی خامنه

 ______

منابع و ماءخذ

1-جعفری،حسین علی،تعزیه‌داری در هند،برگرفته از کتاب‌ تعزیه هنر بومی پیشرو ایران،نوشته پترچکلووسکی،ترجمه‌ داود حاتمی،شرکت‌ انتشارات‌ علمی و فرهنگی،تهران،1367.
2-آنه،متین،آئین‌های محرم در آناطولی تـرکیه،برگرفته از کتاب تعزیه هنر بومی پیشرو‌ ایران،نوشته‌ پترچکلووسکی ترجمه‌ داود حامی،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،تهران،1367.
3- ذکرگو،امیر حسین،مراسم شعیان هند در دههء محرم، همایش بین المللی محرم‌ و فرهنگ مردم پژوهشکده‌ مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379
4-اقبال،محمد جعفر،مراسم تابوک در اندونزی،همایش‌ بین المللی محرم‌ و فـرهنگ مـردم،پژوهشکده مردم‌شناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379.
5-مددلی،عین الله،مراسم‌ ماه‌ محرم‌ در جمهوری آذربایجان، همایش بین المللی محرم و فرهنگ‌ مردم،پژوهشکدهء مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی کشور،یزد،1379.
6-محرم در جزایر و سواحل کارائیب،همایش بین المللی محرم‌ و فرهنگ‌ مردم،پژوهشکده‌ مردم‌شناسی،سازمان میراث فرهنگی‌ کشور،یزد،1379.